Bal TSE 3036 standardında “Bitkilerin çiçeklerinde ya da diğer canlı kısımlarında bulunan nektar bezlerinden salgılanan nektarın ve bitki üzerinde yaşayan bazı böceklerin, bitkilerin canlı kısımlarından yararlanarak salgıladığı tali maddelerin, bal arıları (Apis mellifera) tarafından toplanması, vücutlarında bileşimlerinin değiştirilip petek gözlerine depo edilmesi ve buralarda olgunlaşması sonucunda meydana gelen tatlı bir ürün” olarak tanımlanmaktadır.

Balda tağşişe karşı yapılması gereken başlıca analizler TSE 3036 temel standardında kabul edilebilir sınır değerler ile verilmektedir. Örneğin bu standartda verildiği şekliyle çiçek balında nem miktarı kütlece %20'den fazla olamaz. Temel referans bizi TSE 13365 - Bal-Su muhtevası tayini - Refraktometrik metot standardına yönlendirir. Bu standartta bal analizi için yapılması gereken öne hazırlıklar açıklandıktan sonra Abbe Refraktometresi ile analizin yapılışı ve elde edilen kırma indisi ile karşılık gelen rutubet miktarını ifade eden tablo  verilir. 

Kırma indisi (20 °C) Rutubet muhtevası (%) Kırma indisi (20 °C) Rutubet muhtevası (%) Kırma indisi (20 °C) Rutubet muhtevası (%)
1,5044 13,0 1,4940 17,0 1,4840 21,0
1,5038 13,2 1,4935 17,2 1,4835 21,2
1,5033 13,4 1,4930 17,4 1,4830 21,4
1,5028 13,6 1,4925 17,6 1,4825 21,6
1,5023 13,8 1,4920 17,8 1,4820 21,8
1,5018 14,0 1,4915 18,0 1,4815 22,0
1,5012 14,2 1,4910 18,2 1,4810 22,2
1,5009 14,4 1,4905 18,4 1,4805 22,4
1,5002 14,6 1,4900 18,6 1,4800 22,6
1,4997 14,8 1,4895 18,8 1,4795 22,8
1,4992 15,0 1,4890 19,0 1,4790 23,0
1,4987 15,2 1,4885 19,2 1,4785 23,2
1,4982 15,4 1,4880 19,4 1,4780 23,4
1,4976 15,6 1,4875 19,6 1,4775 23,6
1,4971 15,8 1,4870 19,8 1,4770 23,8
1,4966 16,0 1,4865 20,0 1,4765 24,0
1,4961 16,2 1,4860 20,2 1,4760 24,2
1,4956 16,4 1,4855 20,4 1,4755 24,4
1,4951 16,6 1,4850 20,6 1,4750 24,6
1,4946 16,8 1.4845 20.8 1,4745 24,8
        1,4740 25,0

 

Deneyin yapılacağı Abbe refraktometresi'nin kısımları aşağıdaki şekilde özetlenmeye çalışılmıştır. 

Refraktometre üzerindeki iki prizma arasına numune konularak oküler ile ölçüm sonucu okunur. Dispersiyon skalası ayar tekerleği döndürülerek alt kısımda siyah ve üst kısımda beyaz iki bölge oluşumu gözlenir. Bu iki bölgenin kesiştiği hat dispersiyon skalasındaki çarpı şeklindeki iki doğrunun kesişim noktasına denk gelinceye kadar refraktif indeks skalası ayar tekeri döndürülür. Kesişim sağlandığı anda refraktif indeks skalası üzerinden okuma yapılır. Okumaların 20 °C sıcaklıkta yapılması için bir sirkülatör yardımı ile soğutma/ısıtma sıvısı refraktometreden geçirilir. Eğer refraktometre sıcaklığı 20 °C değerine ayarlanamıyorsa ortam sıcaklığı kullanılarak yapılan ölçümlerde 20°C'nin üzerindeki her bir derece sıcaklık için yapılan ölçüm sonuçlarına 0,0002 birim eklenirken bu sıcaklığın altındaki her bir derece için 0,0002 birim eksiltme yapılır. 

 

Analizin basamaklarını inceleyecek olursak:

1. Refraktometre dispersiyon yağını A prizması üzerine damlatın.
2. Referans prizmayı dispersiyon yağı tamamen yayılacak şekilde A prizmasının üzerine yerleştirin. Prizma üzerindeki referans değer ile ölçek üzerindeki değerin uyuşmaması durumunda refraktometre üzerindeki ince ayar vidasını bir tornavida ile çevirerek referans değere getirin.
3. Bal numunesini homojen hale getirmek için bir cam baget ile iyice karıştırın. 
4. Bir miktar bal numunesini A prizması üzerine aktarın. 
5. B prizması mekanizmasını A prizması üzerine kapatarak kilit tekerini çevirin
6. A penceresini açarak skala üzerinde değeri okuyun ve sonucu kaydedin. Sıcaklık düzeltmesi yapılması gereken durumlarda düzeltmeyi yaptıktan sonra kırma indisi rutubet tablosundan karşılık gelen değeri okuyunuz. 

 

Laboratuvarda kullanılan cam prizma üzerindeki 1,5165 olup öncelikle refraktometre bu değer okunacak şekilde ayarlanmıştır.
Analiz numunesi için kırma indisi değeri analiz edilmiş olup sonuç 1,4945 olarak kaydedilmiştir.

 

Analiz sonucuna göre bal numunesi %16,8 nem içermekte olup bu sonuca göre bal Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği’nde belirtilen nem değerine uygundur. 

No comments