Kakası tabii, başka ne olabilir?
Kayaçlardan altın izolasyonu konusundaki makalede kısmen bahsettiğim Prof. Dr. Zeki TEZ Hoca'nın Kimyanın Gizemli Arka Bahçesi:Simya kitabına değinmek istiyorum. Kitabı okuduğumda alışık olduğum şekilde kimyasal tepkimeler ile karşılaşacağımı düşünüyordum ancak yanıldım.
Kitap okuru tepkimeler, (ara)ürünler ve yan ürünler gibi kavramlar ile yormadan simyanın kimyaya evrimini açıklıyor. Başlığımıza konu olan deve kakası olayı, kitabın 126. sayfasında nişadır'ın (NH4Cl) deve kakasından süblimasyon ile eldesinden ve nişadırın lehimcilik ve boyar maddelerin sabitlenmesi için tekstil sanayisinde (ne ölçekli bir sanayi ise artık) kullanımını açıklayan kısımda karşımıza çıkıyor.
Bu arada farklı kaynaklardan amonyum klorürün, Antik Mısırda Amon Tapınağı'nın ısıtılmasında deve dışkısı kullanıldığını, dışkı ısındığında içerisindeki amonyum klorürün süblimleşerek tapınak duvarlarında kristallendiği son aşamada duvardan kazınarak elde edildiği bilgisini de öğrenmiş oluyoruz. NH4+ tuzları için amonyum adlandırmasının bu tapınaktan yadigar kaldığı ayrı bir konu.
Bende kitap sayesinde kimyasal tepkimelere dalmadan, nişadırın sönmüş kireç ile tepkimesinden sulu amonyak çözeltisinin eldesini sizlere aktarmış bulunayım dedim. Bir düşünün, tam anlamıyla bir deri dönüşüm!!! Örneğin sabun üretiminde yağların kül ile tepkimesinden yararlanıldığını ve kül içerisindeki bileşenlerin sabit oranlarda olmadığından elde edilen sabunlarda da ufak tefek farklılıklar olduğunu lisans bilgilerimizden biliyorduk. Ancak ben kül içerisinde ağırlıklı olarak metal oksitler (Na2O ya da K2O hatta Na2O) bulunduğunu düşünürken meğer Suriye'de bulunan bir çalı türünün kavrulmasıyla (kalsinasyon) elde edilen külün yüksek oranda Na2CO3 ve K2CO3 içerdiğini öğrenmiş bulunuyorum.
Umarım okuyacağınız kitap sizlere simya doktrinlerinden yola çıkaran simyacıların (Paulo Coelho bu noktada unutulamazdı) nasıl kimyagere dönüştüğünü detaylı anlatacaktır. Şahsen, Latince terimler sölüğü ve kısım kısım tekrar eden pasajlardan bir miktar kıpırdansam da eserin kütüphanenizde şiddetle bulunması gerektiğini düşünüyorum.
Köpek kakasından vaktiyle deri tabaklandığı gezegenimizde, deve dışkısından amonyak çözeltisi elde edilimişse sifona her basışınızda hangi kaynakları israf ettiğinizi aklınız getirmeye çalışın. Daha yeşil bir dünya için Amerikan Kimya Derneği'nin Yeşil Kimya'nın 12 Prensibi makalesinde Use of Renewable Feedstocks kısmına bir göz atın.